Ciemna strona Facebooka, czyli zagrożenia i manipulacje w mediach społecznościowych

Facebook, jako jedna z największych platform mediów społecznościowych na świecie, ma ogromny wpływ na życie codzienne milionów osób. Jego wpływ sięga daleko poza prostą możliwość dzielenia się zdjęciami i aktualnościami z życia. Facebook wpływa na opinię publiczną, kształtuje narracje polityczne i personalne oraz, co może być nieco niepokojące, manipuluje zachowaniami użytkowników. Ta platforma społecznościowa stała się również miejscem, w którym działają cyberprzestępcy, co ma ogromny wpływ na bezpieczeństwo danych użytkowników. 

Czy Facebook może wpływać na emocje? 

Facebook ma zdolność wpływania na emocje swoich użytkowników, co potwierdza badanie przeprowadzone na prawie 700 tys. osób. W eksperymencie, który nie został wcześniej zgłoszony uczestnikom, psychologowie manipulowali emocjonalną treścią w aktualnościach (tzw. News Feed). Użytkownicy, którym pokazywano posty z negatywnymi emocjami, sami częściej publikowali treści o podobnym charakterze. Podobnie osoby zalewane pozytywnymi wiadomościami, wykazywały większą skłonność do dzielenia się radosnymi aktualnościami.

Co ważne, badacze zauważyli, że nawet zmniejszenie pozytywnych lub negatywnych postów miało wpływ na nastrój użytkowników. Wyniki te dowodzą, że emocje mogą być zaraźliwe nawet w wirtualnym świecie, a Facebook, dzięki swoim algorytmom może świadomie kształtować emocjonalny stan swoich użytkowników. 

Skoro Facebook tak łatwo może wpływać na nasze emocje i samopoczucie, to czy w podobny sposób może kreować nasze poglądy na różne sprawy społeczne, ekonomiczne czy polityczne? 

Facebook a wpływ na rzeczywistość 

Historia Sophie Zhang, byłej badaczki danych w Facebooku, rzuca światło na sposób, w jaki platforma może być wykorzystywana do manipulacji politycznych. Przykłady z Hondurasu i Azerbejdżanu, gdzie lokalni liderzy za pomocą fałszywych profili i kont próbowali sztucznie zwiększać swoje poparcie, pokazują, jak Facebook może stać się narzędziem autorytarnych praktyk. 

Co bardziej niepokojące, problem ten nie jest traktowany priorytetowo w mniej zamożnych krajach, co sugeruje, że walka z dezinformacją i manipulacją jest nierównomiernie rozłożona na mapie świata. Opóźnienia w działaniach przeciwko takim manipulacjom, które trwały miesiące, a nawet lata, pozwalają na szerzenie fałszywych narracji, które mogą wpływać na wyniki wyborów i kształtować opinie publiczne. 

Zgłoszenia Zhang, mimo ich pilnego charakteru, były ignorowane, co podkreśla, że bez odpowiedniej uwagi ze strony mediów i społeczności międzynarodowej, wielkie technologiczne korporacje mogą pozwolić na manipulacje, które nie wpływają bezpośrednio na ich wizerunek. Tym samym Facebook, wykorzystując swoje algorytmy i ogromną bazę danych, może nieświadomie lub świadomie wpływać na kształtowanie rzeczywistości politycznej i społecznej na całym świecie.

Jak działa algorytm Facebooka? 

Facebook ma złożony algorytm, który kształtuje rzeczywistość milionów osób na co dzień. Algorytm ten został zaprojektowany w taki sposób, aby promować treści generujące największe zaangażowanie — czy to pozytywne, czy kontrowersyjne. To zaangażowanie przekłada się na odsłony, kliknięcia i komentarze, co bezpośrednio wpływa na zyski reklamodawców. 

Dlaczego algorytm promuje kontrowersyjne treści? Odpowiedź jest prosta: treści te przyciągają uwagę użytkowników, co z kolei zwiększa interakcję i czas spędzany na platformie. Takie publikacje często wywołują emocje, dyskusje i spory, co skutecznie zwiększa zaangażowanie. 

Algorytm Facebooka analizuje ogromne ilości danych o użytkownikach, włącznie z kliknięciami, historią przeglądania, interakcjami z postami oraz danymi demograficznymi. Wszystkie te informacje pozwalają tworzyć bardzo szczegółowy profil użytkownika, co z kolei umożliwia targetowanie go niezwykle precyzyjnie dobranymi reklamami i postami. 

Facebook wykorzystuje również narzędzia takie jak Facebook Pixel, które zbierają dane o aktywności użytkowników w internecie poza platformą społecznościową. Informacje te są później używane do jeszcze bardziej precyzyjnego targetowania reklam oraz innych treści.

W efekcie algorytm nie tylko wpływa na to, co użytkownicy widzą na swoich tablicach, ale też na ich percepcję świata, opinie i decyzje, czyniąc tę platformę potężnym narzędziem w rękach tych, którzy potrafią skutecznie go wykorzystać.

Mechanizm bańki informacyjnej

Mechanizm bańki informacyjnej, czyli „filter bubble”, to zjawisko, w którym algorytmy internetowe personalizują treści, jakie użytkownik otrzymuje na podstawie jego wcześniejszych działań w sieci. Powstała bańka działa jak filtr, prezentując informacje, które są zgodne z przekonaniami i zainteresowaniami danej osoby, jednocześnie ograniczając dostęp do treści, które mogłyby je zakwestionować lub poszerzyć perspektywę.

Eli Pariser, który popularyzował ten termin, zwraca uwagę, że takie filtrowanie informacji ma poważne konsekwencje dla sposobu, w jaki postrzegamy świat. Przede wszystkim użytkownicy mogą nie być świadomi, że są izolowani od szerszego spektrum opinii i faktów, co utrudnia in pełne zrozumienie różnorodnych perspektyw i tematów. W rezultacie ludzie mogą stać się bardziej podatni na dezinformację i mniej tolerancyjni wobec odmiennych poglądów.

W praktyce mechanizm bańki informacyjnej można obserwować w działaniu algorytmu Facebooka, który wyświetla treści na podstawie przeszłych interakcji użytkownika. To oznacza, że jeśli ktoś regularnie wchodzi w interakcje z określonym rodzajem treści, algorytmy będą mu częściej takie treści prezentować.

Problem bańki informacyjnej dotyka szczególnie młodych ludzi i seniorów, którzy mogą nie być świadomi tego, że ich perspektywa jest ograniczana przez algorytmy. To z kolei wpływa na ich zdolność do krytycznego myślenia, otwartości na nowe pomysły oraz zdolność do konstruktywnej debaty w społeczeństwie.

Facebook — zagrożenia i manipulacje 

Cyberprzestępcy codziennie przeszukują internet w poszukiwaniu nowych celów. Facebook, ze względu na ogromną liczbę użytkowników, którzy często nieświadomie nie zabezpieczają swoich danych, stanowi dla nich atrakcyjny teren łowiecki. Na tym portalu nie brakuje pułapek takich jak konkursy, loterie, sensacyjne artykuły czy tytuły typu clickbait, które stanowią codziennie zagrożenia. Najczęściej spotykane zagrożenia i manipulacje na portalu obejmują: 

Fake news

Fake news, czyli fałszywe wiadomości, to informacje nieprawdziwe, przekłamane lub zmanipulowane, które często na pierwszy rzut oka wyglądają prawdziwie. Mogą przybierać formę plotki, prasowego artykułu, posta w mediach społecznościowych, mema, a nawet zaawansowanych manipulacji audiowizualnych, jak deepfake’i, które produkowane są za pomocą sztucznej inteligencji. 

Głównym celem fałszywych informacji jest wprowadzenie odbiorców w błąd w celu osiągnięcia korzyści finansowych, politycznych lub społecznych. Służą one do szerzenia dezinformacji, manipulowania emocjami, skłaniania do przyjęcia określonej perspektywy, wywoływania konfliktów, polaryzacji społecznej, a także podkopania zaufania. Przez swoje działanie, fake newsy mają mocny wpływ na kształtowanie opinii publicznej i często służą jako narzędzie w walkach ideologicznych. 

Trolling

Trolling to zachowanie celowo prowokujące i antyspołeczne, występujące głównie na portalach społecznościowych. Definicja trolla internetowego obejmuje osoby, które umyślnie podżegają do kłótni i konfliktów, często wykorzystując kontrowersyjne komentarze jak przynętę, aby sprowokować intensywną dyskusję. 

Początkowo trolling miał lżejszy charakter, skierowany na żartobliwe wkręcanie nowych użytkowników. Obecnie jednak zyskał pejoratywny wydźwięk i jest powiązany z negatywnymi emocjami. Trolle nie tylko prezentują absurdalne poglądy i fałszywe treści, ale także nie przestrzegają zasad netykiety, co prowadzi do rozbicia spójności dyskusji i wywołania chaosu w komentarzach. 

Niebezpieczne linki 

Niebezpieczne linki to odnośniki prowadzące do fałszywych stron internetowych, które często wykorzystywane są przez cyberprzestępców do oszustw. Choć samo kliknięcie linka nie musi natychmiast prowadzić do szkody, to działania podjęte na takiej stronie — jak wprowadzenie danych osobowych, logowanie się, czy pobieranie oprogramowania — mogą mieć poważne konsekwencje. 

Niektóre linki, takie jak te wykorzystujące ataki zero-day, mogą zainfekować urządzenie bez interakcji użytkownika, np. poprzez otworzenie zainfekowanego pliku PDF czy obrazka. Linki te często pojawiają się np. w postach dotyczących darmowego prezentu w zamian za lajka, zostawienie komentarza na stronie lub w wiadomościach prywatnych. 

Phishing

Phishing to metoda oszustwa, gdzie przestępcy tworzą fałszywe profile lub strony, imitujące realne osoby czy instytucje, aby wyłudzić poufne informacje, takie jak dane logowania, numery kart kredytowych czy identyfikatory osobiste. Cyberprzestępcy często wykorzystują manipulację emocjonalną, np. poprzez fałszywe alarmy bezpieczeństwa lub atrakcyjne oferty, aby skłonić ofiary do kliknięcia link, lub podania swoich danych ma spreparowanych stronach phishingowych. Aktywność ta jest szczególnie niebezpieczna na Facebooku ze względu na szeroki zasięg i zaufanie, jakim użytkownicy darzą platformę. 

Kradzież lub przejęcia konta 

Kradzież lub przejęcie konta na Facebooku to poważny problem, z którym borykają się użytkownicy tej platformy. Polega to na nieautoryzowanym dostępie do konta osoby trzeciej, co umożliwia cyberprzestępcom wykorzystanie tożsamości ofiary do dalszych działań przestępczych. Przestępcy mogą np. wysyłać oszukańcze prośby o pieniądze do znajomych ofiary, rozsyłać złośliwe oprogramowanie lub fałszywe linki, a także publikować nielegalne treści. 

Motywacje są różne, od finansowych, przez osobiste zemsty, aż po wyłudzenia danych osobowych czy bankowych. To stanowi poważne zagrożenie zarówno dla bezpieczeństwa finansowego, jak i prywatności użytkowników. 

Jak chronić się przed zagrożeniami i manipulacją w mediach społecznościowych? 

W świecie mediów społecznościowych przede wszystkim należy stosować zasadę ograniczonego zaufania. Nie należy przyjmować wszystkiego za prawdę, zwłaszcza jeśli informacja wydaje się zbyt sensacyjna lub nieprawdopodobna. Zawsze trzeba weryfikować źródła informacji — sprawdzać informacje na różnych, niezależnych portalach. 

Należy również zachować ostrożność w przypadku linków zamieszczanych w postach, komentarzach czy wiadomościach prywatnych. Nie należy klikać w podejrzane linki, udostępniać swoich danych osobowych i finansowych, a także regularnie zmieniać hasła. Skuteczne jest także wykorzystywanie funkcji bezpieczeństwa, takie jak uwierzytelnienie dwuskładnikowe, które dodatkowo zabezpieczy konto. 

Nie należy powielać i rozpowszechniać niezweryfikowanych informacji. Jeśli natrafiamy na fejk, powinniśmy postarać się go zdementować, ale trzeba robić to odpowiedzialnie — skupiając się na dementi, omawiając fejk bardzo zwięźle, aby nie przyczynić się do jego dalszego rozpowszechniania. 

Powinniśmy w szczególności pamiętać, że bezpieczeństwo w sieci to nie tylko technologia, ale przede wszystkim świadomość i ostrożność każdego z nas. Bycie czujnym i edukowanie się na temat nowych zagrożeń to klucz do bezpiecznego korzystania z mediów społecznościowych.